قياس استثنائی
بحث خود را از قياس استثنائی شروع میكنيم : مقدمه اول
هر فلزی در حرارت منبسط میشود . ( كبرا )
پس آهن در حرارت منبسط میشود . ( نتيجه )
در اينجا سه قضيه داريم : قضيه اول و دوم را " مقدمتين " و قضيه سوم
را " نتيجه " میخوانيم . نتيجه به نوبه خود از دو جزء اصلی تركيب شده
است : موضوع و محمول .
موضوع نتيجه را اصطلاحا " اصغر " مینامند و محمول آن را " اكبر "
میخوانند و چنانكه میبينيم اصغر در يك مقدمه قياس سابق الذكر قرار دارد
و اكبر در مقدمه ديگر آن .
مقدمهای كه مشتمل بر اصغر است ، اصطلاحا صغرای قياس ناميده میشود ، و
مقدمهای كه مشتمل بر اكبر است ، اصطلاحا كبرای قياس ناميده میشود .
ولی اگر قياس به نحوی باشد كه " نتيجه " يكجا در مقدمتين قرار گيرد
، با اين تفاوت كه با كلمهای از قبيل " اگر " ، " هر زمان " و يا "
لكن " يا " اما " توأم است ، [ چنين قياسی را قياس استثنائی گويند ]
. مثلا ممكن است چنين بگوييم :
اگر آهن فلز باشد در حرارت منبسط میشود .
لكن آهن فلز است .
پس در حرارت منبسط میگردد .
قضيه سوم كه نتيجه است يكجا در مقدمه اول قرار دارد و به اصطلاح ،
مقدمه اول يك قضيه شرطيه است و نتيجه قياس ، [ تالی ] آن شرطيه است .
قياس استثنائی بحث خود را از قياس استثنائی شروع میكنيم : مقدمه اول |