پاورقی : ( 1 ) اين جبر ، با جبری كه در مقابل اختيار در مورد انسان بكار برده میشود يكی نيست . اين دو نبايد با يكديگر اشتباه شود . ضروری بودن نظام جهان با اختيار انسان منافات ندارد .
يك نظام جبری است ( 1 ) .
در بحث علت و معلول گفتيم كه اصل سنخيت ميان علت و معلول به فكر ما
انتظام خاص میبخشد و يك پيوستگی خاصی ميان اصلها و فرعها ، ميان علتها
و معلولها در ذهن ما مجسم میكند .
اكنون میگوييم اين اصل كه هر ممكن الوجود از علت خود ضرورت كسب
میكند كه از جهتی مربوط است به علت و معلول و از جهتی مربوط است به
ضرورت و امكان ، به نظام فكری ما درباره جهان رنگ خاص میدهد و آن اين
كه اين نظام يك نظام ضروری و حتمی و تخلف ناپذير است . فلسفه اين
مطلب را با عبارت كوتاه " اصل ضرورت علت و معلولی " بيان میكند .
اگر ما اصل عليت غائی را در طبيعت پذيريم ، يعنی بپذيريم كه طبيعت
در سير و حركت خود غاياتی را جستجو میكند و همه غايات هم به يك غايت
اصلی كه غايه الغايات است منتهی میگردد ، باز نظام حاكم بر جهان رنگ
تازه ديگری پيدا میكند . ما در اينجا وارد بحث غايات كه فوق العاده
جالب و مهم است نمیشويم و به دروس اختصاصی فلسفه واگذار میكنيم .
بحث ما درباره كليات فلسفه در اينجا به پايان میرسد ، ولی باز هم
مسائلی هست كه لازم است اجمالا با كلياتی از آنها آشنا شويم ، مانند
وحدت و كثرت ، قوه و فعل ، جوهر و عرض ، مجرد و
پاورقی : ( 1 ) اين جبر ، با جبری كه در مقابل اختيار در مورد انسان بكار برده میشود يكی نيست . اين دو نبايد با يكديگر اشتباه شود . ضروری بودن نظام جهان با اختيار انسان منافات ندارد . |