درس دوازدهم
اقسام قياس
قياس در يك تقسيم اساسی ، منقسم میگردد به دو قسم : اقترانی و استثنائی . قبلا گفتيم كه هر قياسی مشتمل بر لااقل دو قضيه است ، يعنی از يك قضيه قياس تشكيل نمیشود و به عبارت ديگر يك قضيه هيچگاه مولد نيست . و نيز گفتيم دو قضيه آنگاه قياس تشكيل میدهند و مولد میگردند كه با نتيجه مورد نظر بيگانه نبوده باشند . همانطوری كه فرزند وارث پدر و مادر است و هسته اصلی او از آنها بيرون آمده است ، همين طور است نتيجه نسبت به مقدمتين . چيزی كه هست نتيجه گاهی به صورت پراكنده در مقدمتين موجود است يعنی هر جزء ( موضوع و يا محمول در حمليه ، و مقدم يا تالی در شرطيه ) در يك مقدمه قرار گرفته است ، و گاهی يكجا در مقدمتين قرار گرفته است . اگر به صورت پراكنده در مقدمتين قرار گيرد " قياس اقترانی " ناميده میشود ، و اگر يكجا در مقدمتين قرار گيرد " قياس استثنائی " ناميده میشود . اگر بگوييم : آهن فلز است . ( صغرا )