خاندان
[ مرحوم والد ]حضرت آیت الله العظمی حاج میرزا حبیب الله اراکی(قدّس سرّه)آشنایی مختصر:مرحوم حضرت آیت الله العظمی حاج میرزا حبیب الله اراکی رضواناللهتعالىعلیهاز نمونههای بارز فضیلت و تقوا بود.
ایشان در خانوادهٔ فضیلت و تقوا پرورش یافته و سالها از خرمن علم و اخلاق عالمان بزرگ عصر خویش، همچون: مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی در قم و مرحوم آیت اللّه العظمى غروی اصفهانی، و مرحوم آیت الله العظمی آقا ضیاء الدین عراقی، و مرحوم آیت اللّه العظمى شیخ محمد کاظم شیرازی رضواناللهتعالىعلیهم در نجف بهرهمند گشته و سالها توفیق مرافقت و ملازمت بزرگانی همچون مرحوم آیت اللّه العظمى سیّد عبدالهادی شیرازیرا داشت.
مرحوم آیت اللّه سیّد كاظم مرعشى، میفرمود: "در بارهٔ كسى كه صلاحیت زعامت آینده حوزهٔ نجف را داشته باشد با آیت اللّه خوئى گفتگو كردم، ایشان فرمودند: آیت اللّه حاج شیخ حبیب اللّه اراكى شایستهترین فرد است".
علاوه بر مرتبهٔ بسیار بالای علمی که ایشان را در جایگاه برجستهترین اساتید و فقهای حوزهٔ علمیهٔ نجف اشرف قرار داده بود، وی از نظر معنوی از شخصیتهای کم نظیر عصر خود به شمار میرفت. همگان در ورع و وارستگی و تقوای ایشان متّفق القول بودند و هماکنون نیز، در بین کسانی که با ایشان اوانی معاشرت و الفتی داشتهاند کسی نیست که در برجستگی کمنظیر اخلاقی و وارستگی او کمترین تردیدی داشته باشد.
- یادسپاری :
زندگینامهٔ مفصّل، خاطرات و اطلاعات بیشتری دربارهٔ این عالم وارسته به زودی در این پایگاه منتشر خواهد شد
خاندان
[ مرحوم جد امّی ]
زندگینامهٔ مرحوم حضرت آیت الله العظمیشیخ صفرعلی عراقی (قدّس سرّه)
زادگاه و تولّد:
حضرت آیت الله العظمی شیخ صفر علی عراقی رضواناللهتعالىعلیه در روستای فیجان (از توابع استان مرکزی) در سال ۱۳۰۳ﻫ.ق چشم به جهان گشود و در آنجا پرورش یافت. مادر ایشان علویّه، سیّده آمنه خاتون(۱) و پدرشان آقا محمّدتقیعراقی، دهقان بود.
تحصیلات:
آموزش قرآن کریم و دروس مکتبخانه را در روستای خود آغاز کرد و سپس به سلطانآباد (شهرستان اراک فعلی) رفت و در مدرسهٔ علمیهٔ سپهدار، شروع به تحصیل دروس حوزوی نمود و دروس سطح را همانجا به اتمام رساند. در این مقطع زمانی، از همدورهایهای ایشان، حضرت آیت اللّه العظمى حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی بود. پس از آن، در سال ۱۳۲۷ﻫ.ق برای ادامهٔ تحصیل، رهسپار نجف اشرف شد.
استادان:
علامه آقابزرگ تهرانی در نقباء البشر نقل مینویسد: شیخ صفر علی عراقی حوزهٔ درس آخوند خراسانی را درک کرده، و نزد اساتید سترگی همچون: میرزای نائینی، آقاضیاء عراقی و سیّد ابوالحسن اصفهانی نیز برای سالیانی تلمّذ کرده و درسهای ایشان را نوشته است (۲). علاوه بر آن، از درس مرحوم سیّد محمدکاظم طباطبائی یزدی (صاحبعروه) نیز بهره برده است.
آثار علمی:
از معظم له آثار گرانبهایی به جا مانده که برخی آنها در اثنای مسافرت به مشهد مقدس از بین رفته و برخی در نجف اشرف مانده است.
معظم له دورهٔ کامل فقه و اصول را به تحریر درآورده و تقریرات درس اساتید خود را در فقه و اصول تقریر کرده است. آن چه از مؤلفات و آثار ایشان به جا مانده و در دست است عبارت است از:
۱. رسالهٔ مستقلی در بحث عدالت.
۲. تعلیقه بر مکاسب محرّمهٔ شیخ انصاری (که اخیرا با تحقیق خوبی به چاپ رسید).
۳. تعلیقه بر بیع مکاسب.
۴. تعلیقه بر خیارات مکاسب.
۵. مباحث الفاظ اصول (تا مقدمهٔ واجب).
۶. مشکاة الفقیه (تعلیقه بر شرائع الاسلام).
ویژگیهای اخلاقی:
مرحوم آیت الله العظمی صفر علی عراقی افزون بر مراتب عالی علمی از مراتب عالیهٔ تجرد و تهذیب نفس برخوردار بوده است. تواضع، زهد، دوری از زخارف دنیا، تقوى، ترس از خدا، عبادت، خشوع و رقت قلب، تلاش، پشتکار، پاکی و صداقت از اوصاف بارز این مرد خدا بوده است.
گریههای بسیار او از خشیت خدا و نمازهای شب طولانی او تا آنجا که در ماه مبارک رمضان، دعای ابوحمزهٔ ثمالی را در نماز وتر میخوانده است و تلاوت قرآن نیمه شب او از خاطرات به یاد ماندنی اوست که در ذهن آشنایان و نزدیکان او نقش بسته است. نقل شده است که در ماه مبارک رمضان چهل ختم میکرده است.
معظم له در شیفتگی و عشق به رسول الله و اهل بیت گرامی او شیدایی خاصی داشته، تا آنجا که گاه اتفاق میافتاده که در مجالس مصیبت آنان از شدت تأثر از هوش میرفته است. نقل است که ایشان گاهی در هنگام تشرّف به زیارت مولی امیر المؤمنین (ع) در حین اذن دخول با رسیدن به این فراز که "أشهد أنّک أوّل مظلوم قد غُصب حقّه" از هوش میرفته است. در عصر خود در قناعت و ساده زیستی کم نظیر بوده است تا آنجا که گاه یک ماه رمضان را با نان خشک و آب سپری کرده است.
وفات و آرامگاه:
حضرت آیت الله العظمی شیخ صفر علی عراقی در ۱۲ ذی القعدهٔ سال ۱۳۷۹ﻫ.ق در سن ۷۶ سالگی دار فانی را وداع گفته و پس از تشییع باشکوه پیکر پاک او در صحن مطهّر حضرت امیر (ع) نزدیک مقبرهٔ مرحوم آقا سیّد محمد کاظم یزدی به خاک سپرده شده است.
پی نوشتها:
۱. این مادر، دارای کرامت بوده که در رواق حرم حضرت امیرمؤمنان روزها را روزه میگرفته و به عبادت و تهجّد سپری میکرده. افطار وی نان و آب بوده، بانوان عرب که زائر بودند از ایشان شفا و حاجت میگرفتند. در وادی السلام، نزد آرامگاه دو پیامبر عظیمالشأن هود و صالح (ع) مدفون است.
۲. ر.ک: نقباء البشر (آقا بزرگ تهرانی) : ۹۵۲.
زندگینامهٔ استاد[ تولّد و خانواده ]
استاد، محسن محمّدى عراقى (اراكى) در سال ۱۳۳۴ش در خانوادهٔ علم و فضیلت در نجف اشرف چشم به جهان گشود.
والد گرامیش، مرحوم حضرت آیت اللّه العظمى حاج شیخ حبیب اللّه اراكى رضواناللهتعالىعلیهاز فقهای وارسته و اساتید بنام حوزهٔ علمیّهٔ نجف بود و افزون بر مقام شامخ علمىاى كه ایشان را در صف علماى طراز اوّل حوزهٔ نجف قرار مىداد، در میدان عمل نیز از پیشتازان بود.
ورع، تقوا، عبادت، زهد و سایر ملكات و سجایاى اخلاقى ایشان كم نظیر بود. او در عالم سیر و سلوك و معنى، مقامى عالى داشت و علاوه بر دارا بودن صفا، طهارت و كمالات اخلاقى، از حالات بسیار خوب معنوى نیز برخوردار بود و مكاشفات و مشاهدات ربّانى نصیبش مىشد.
والدهٔ مرحومهٔ استاد، فرزند عالم پرهیزكار مرحوم آیت اللّه العظمى شیخ صفرعلى اراكى است.
مرحوم آیت اللّه العظمى شیخ صفرعلى اراكى، از اعاظم فقها و زهّاد حوزهٔ علمیهٔ نجف اشرف بود. او تألیفات فراوانى در زمینهٔ مسائل فقهى و اصولى دارد و قریب یك دورهٔ فقه استدلالى و نیز یك دورهٔ كامل اصول فقه از جمله آثار علمى به جا مانده از ایشان است
زندگینامهٔ استاد[ فعّالیتها در نجف اشرف ]
فعّالیتهای تحصیلی:استاد، قرآن كریم را نزد مرحوم والد و والده و نیز همشیرهٔ ارشدش فرا گرفت. وی، علاوه بر قرآن، گلستان سعدى و كتابهاى درسى سالهاى اوّل، دوّم و سوّم ابتدایى را به معظّمله آموخت.
با توجّه به وضعیّت نامناسب مدارس آن روز و نیز به منظور فراگرفتن كامل زبان عربى، والد استاد وی را براى تحصیلات ابتدایى به مدرسهٔ "منتدى النّشر" كه زیر نظر مرحوم آیت اللّه محمّد رضا مظفّر رضواناللهتعالىعلیهاداره مىشد، فرستاد. از ابتدا به كلاس سوّم رفت و تا كلاس اوّل متوسّطه را در همان مدرسه به تحصیل ادامه داد.
پس از آن، با راهنمایى مرحوم پدرش به تحصیلات حوزوى روى آورد. از این رو، از سال ۱۳۴۷ش تحصیلات حوزوى را شروع كرد
. دروس مقدّمات و سطوح را و برخى از دروس (نظیر شرح صمدیه، حاشیهٔ ملاعبداللّه، مقدارى از معالم و مقدارى از شرح لمعه، كفایه و رسائل) را نزد مرحوم پدرش خواند و بقیّه را نزد اساتید و علمای بارز حوزهٔ نجف از جمله: مرحوم آیتالله سید عزالدّین بحرالعلوم (مقدارى از لمعه)، آیت اللّه العظمى سیّد كاظم حائرى (اصول فقه و بخش اعظم رسائل)، شهید آیتالله شیخ محمّدتقی جواهری (بخشى از مكاسب)، مرحوم آیت اللّه شیخ عبدالمجید روشنى (مقدارى از مكاسب)، آیت اللّه سیّد محمود هاشمى شاهرودى (بخشى از مكاسب)، مرحوم آیتالله حاج سیّد عبّاس خاتمیزدی (مقدارى از كفایه)، مرحوم آیتالله سیّد حسن مرتضوى (بخشى از كفایه)، مرحوم آیت اللّه حاج آقا مصطفى خمینى (تفسیر و علوم قرآن)، مرحوم آیت اللّه معرفت (تفسیر و علوم قرآن)، مرحوم آیت اللّه شهید سیّد محمّدباقر حكیم (تفسیر و علوم قرآن)، و مرحوم آیتالله شیخ عباس قوچانی (حكمتِ شرح منظومه و جلد اوّل و دوّم اسفار) گذراند.
پس از اتمام سطح در سال ۱۳۵۳ش، مراحل عالی دروس حوزوی (درسخارج فقه و اصول) را از محضر اساتید بزرگی چون مرحوم آیت اللّه العظمى خویى (قسمتى از مباحث زكات) و مرحوم شهید آیت اللّه العظمى سید محمد باقر صدر (بخشی از مباحث علم اصول و مباحث طهارت) و همچنین در جلسات اخلاقی مرحوم حضرت امام خمینی رضواناللهتعالىعلیه (در ایام تبعیدشان به نجف) بهره مند شد.
فعّالیتهای سیاسی:استاد، فعّالیّتهاى سیاسى خود را در نجف اشرف آغاز كرد.
وی در اثر علاقهٔ شدید به حضرت امام در بیت معظّمله رفت و آمد داشت و در نشر آثار و اعلامیّهها و کتاب "حكومت اسلامى" امام، در عراق فعّالیّت مىكرد. از سوى دیگر، در جلسات درس مرحوم آیت اللّه العظمى سید محمد باقر صدر نیز حضور فعّال داشت.
در نتیجهٔ این فعّالیّتها و ارتباطى که با جوانان دانشگاهى در عراق داشت، تحت تعقیب دستگاه امنیّتى رژیم بعث قرار گرفت و حدود یک سال، زندگى مخفیانه داشت.
زندگینامهٔ استاد[ فعّالیتها در ايران ]
ورود به عرصهٔ استان خوزستان:هجرت به قم وآغاز مبارزه سیاسی:استاد، در سال ۱۳۵۴ش از عراق رخت بسته و به قم مهاجرت کرد و از همان آغاز به سازمان امنیت احضار شد و مورد بازجویى قرار گرفت. این مسئله چندین بار تکرار شد که به لطف خداى متعال توانست رهایى یابد.
در سال ۱۳۵۷ش به دلیل یک سخنرانى انقلابى در خوانسار تحت تعقیب قرار گرفت. و با اوجگیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ش فعّالیتهای سیاسی خود را بر علیه رژیم ستمشاهی تشدید نموده و در شهرستانهای مختلفی چون: اراک، خوانسار و دزفول به سخنرانی و فعّالیتهای انقلابی پرداخت.
این مسئله چندین بار تکرار شد كه به لطف خداى متعال توانست رهایى یابد.
فعّالیتهای علمی در قم:
در ایام اول اقامت در قم مورد عنایت حضرت امامخمینی (ره) که در آن دوران در نجف بهسر میبرد قرار گرفته بود تا آنجا که در خصوص ایشان، حضرت امام دو نامهٔ مستقل از نجف به ایران نوشتهاند (یکی به فرزندشان مرحوم حاج احمد آقا، و دیگری به برادرشان آیتالله پسندیده) که به وضع ایشان رسیدگی شود و مورد اهتمام قرار گیرد. این دو نامه جزو اسناد منتشر شده از نامههای حضرت امام است.
آیتالله اراکی از آغاز ورود به قم به همکاری با شهید قدّوسی و شهید بهشتی در مدرسة حقّانی دعوت شد و به تدریس علوم حوزوی در مدرسة حقّانی و نیز فعّالیتهای سیاسی بر علیه رژیم ستمشاهی پرداخت.
او به استثناى سالهاى ۶۰ تا ۶۱ و نیز ۶۵ تا ۶۷ (حدود ۴ سال) كه در خوزستان به مسئولیتهاى متعدّدى اشتغال داشت، در بقیّهٔ اوقات (تا سال ۷۳) به طور مستمر در درسهاى خارج آیات عظام: وحید خراسانى (نزدیک به یك دورهٔ كامل)، مرحوم میرزا کاظم تبریزی (خارج فقه: بخشى از مباحث صلاة و بحث اراضى موات و مكاسب محرّمه، به مدت ۴ سال) و سیّد كاظم حائرى (خارج اصول و خارج فقه: مباحث طهارت، اجاره، حكومت اسلامى، اراضى موات، ولایت امر، خمس، اجتهاد و تقلید، و قضاء) شرکت جست و تحصیلات فقهی و اصولی خود را تکمیل کرد.
او اغلب آن درسها را تقریر كرده است. همچنین دروس حکمت الهی و فلسفه غرب را از را از جلسات درس مرحوم استاد آیت اللّه شهید مطهّرى (اسفار)، مرحوم شهید آیت اللّه بهشتى (فلسفهٔ هگل، در ایّام تعطیل بین سالهاى ۱۳۵۵ - ۱۳۵۷ش)، آیت اللّه جوادى آملى و آیت اللّه مصباح یزدى (نهایة الحكمة) بهره جست.
وی از سالهای آغاز تحصیل، به تدریس علوم حوزوی به تناسب هر دوره و مرحله پرداخت و از سال ۱۳۵۳ش به تدریس سطوح عالی در حوزهٔ نجف و سپس در حوزهٔ قم پرداخت.
پس از پیروزی انقلاب جهت فعّالیتهای فرهنگی از سوی دفتر حضرت امام به اهواز و سپس خرّمشهر و آبادان اعزام شد و از آن تاریخ فعّالیتهای فرهنگی گستردهای در خوزستان و به ویژه خرّمشهر آغاز نمود.
در سال ۱۳۵۸ش در خرّمشهر نخستین حوزهٔ علمیه را به نام «مرکز الدراسات الإسلامیة» تأسیس نمود و نیز مرکز فرهنگی «التوعیة الإسلامیة» جهت ترویج فرهنگ اسلامی در شهر و وروستاهای اطراف پایهگذاری کرد و فعّالیت فرهنگی گستردهای را در آن منطقه به راه انداخت.
در آغاز سال ۱۳۵۹ش از سوی مرحوم شهید بهشتی و قدّوسی به عنوان حاکمشرع آبادان و خرّمشهر منصوب شد و در کنار فعّالیتهای فرهنگی به فعّالیت قضایی در این دو شهر پرداخت.
حضور در جبههای دفاع مقدس:
پس با آغاز جنگ تحمیلی در شهریورماه سال ۱۳۵۹ش در کنار رزمندگان در خطوط مقدّم جبهههای خرّمشهر به دفاع از اسلام و میهن اسلامی و پشتیبانی و تقویت رزمندگان اسلام پرداخت و پس از سقوط خرّمشهر با تداوم حضور در جبهههای نبرد در آبادان دفاع از مرزهای اسلامی و تقویت و حمایت فکری و عملی از رزمندگان را ادامه داد. او شخصاً در عملیاتهای رزمی گوناگونی در کنار رزمندگان اسلام حضور یافته و نقش مؤثّری در تقویت روحیة رزمندگان اسلام در جبهههای نبرد آبادان و خرمشهر ایفا نمود. او با حضور مستقیم در عملیات بیت المقدس در کنار رزمندگان در فتح خرّمشهر مشارکت نموده و در این عملیات مجروح شد.
در سال ۱۳۶۲ش شاخة نظامى مجلس اعلاى انقلاباسلامى عراق را تأسیس نمود که بعدها به «سپاه نهم بدر» معروف شد. وی از سال ۱۳۶۶-۱۳۷۵ش مسئولیت نمایندگى ولىّفقیه در نیروهاى سپاه بدر را نیز بر عهده داشت.
فعّالیتهای قضایی و علمی در خوزستان:
آیتالله اراکی در سال ۱۳۶۰ش به عنوان ریاست دادگاههای انقلاباسلامی خوزستان منصوب شد و مهمترین نقش را در پاکسازی خوزستان و به ویژه مناطق جنگی از عناصر گروهکها و برقراری امنیت کامل در شهرهای خوزستان ایفا نمود.
با حضور در شهر اهواز در سال ۱۳۶۰ش در کنار فعّالیت قضایی به تدریس در حوزهٔ علمیهٔ اهواز پرداخته و نقش مؤثری در فعّالیتهای فرهنگی سطح شهر و تقویت و حمایت مراکز و نیروهای فعال فرهنگی ایفا نمود.
در سال ۱۳۶۰ش علاوه بر مسئولیتهای قضایی پیشین، ریاست کل دادگستری استان خوزستان را به عهده گرفت و تحوّلی بنیادین در ساختار دادگستری به وجود آورد که حضور گستردهٔ فقیهان وارسته و قضاة متعهّد در ترکیب دادگستری خوزستان از جلوههای این تحول بود.
در سال ۱۳۶۲ش جهت ادامهٔ فعّالیتهای علمی به حوزهٔ علمیهٔ قم بازگشت و به ادامهٔ درس و تدریس در این حوزه پرداخت.
امامت جمعهٔ شهرستان دزفول:
پس از رحلت مرحوم آیتالله قاضی (نخستین امام جمعهٔ شهرستان دزفول پس از انقلاب) در آغاز سال ۱۳۶۵ش بنا به درخواست مردم دزفول از سوی حضرت امام خمینی (ره) به عنوان نمایندهٔ ایشان و امام جمعهٔ دزفول منصوب گشت.
با حضور در شهر جنگزدهٔ دزفول، فعّالیتهای گستردهای در خدماترسانی به مردم انجام داد که تسریع در بازسازی شهر، تکمیل و تجهیز بیمارستان بزرگ دزفول، حلّ مشکل زمین مسکونی مردم، تأسیس مجتمع بزرگ فرهنگی دزفول، توسعة حوزهٔ علمیه، تأسیس دانشکدهٔ اصول دین (واحد دزفول)، تأسیس بنیادهای خیریهٔ متعدّد (از جمله: بنیاد خیریهٔ امام خمینی)، راهاندازی و دبیرکلی کنگرهٔ بزرگ شیخ انصاری (ره)، راهاندازی جنبش مدرسهسازی، کمک در راهاندازی دانشگاههای آزاد و پیامنور، مجوّز راهاندازی دانشکدة علوم پزشکی دزفول، کمک به توسعة راهاندازی شاخة شمالی دانشکدهٔ شهید چمران دزفول، بازسازی مساجد، راهاندازی هستهٔ مرکزی حزبالله دزفول، و دهها توسعهٔ فرهنگی و خدماتی دیگر و نیز فعّالیتهای گوناگون دیگر در جهت خدمت به مردم، بخشی از فعّالیتهای ایشان در دورهٔ تصدّی امامت جمعهٔ دزفول بود که در نتیجهٔ این فعّالیتهای استثنایی فرهنگی و خدماتی در سطح شهر، از سوی شورای مرکزی ائمّهٔ جمعه به عنوان «امام جمعهٔ نمونه کشور» برگزیده شد.
تأسیس مجمع اندیشهٔ اسلامی:
آیتالله اراکی در سال ۱۳۶۶ش با همکاری جمعی از اندیشمندان حوزوی «مجمع اندیشهٔ اسلامی» را در قم تأسیس نمود که خدمات علمی فراوان آن بر اهل فضل و علم پوشیده نیست. از جمله این فعّالیتها انتشار دورهٔ کامل آثار شیخ انصاری (ره) و احیای برخی کتابهای نفیس علمای شیعه و تأسیس و انتشار مجلهٔ علمی «الفکر الإسلامی» و دهها عنوان کتاب دیگر که برخی از آنها کتاب سال معرفی شده است.
ورود به مجلس خبرگان رهبری:
معظّمله، در سال ۱۳۶۹ش از سوى مردم شریف خوزستان به دورهٔ دوّم مجلس خبرگان رهبرى راه یافت و مجدّداً در سال ۱۳۷۷ش به نمایندگی از این استان در مجلس خبرگان برگزیده شد و به عضویت کمسیون تحقیق، در این مجلس، درآمد.